Paluch koślawy (hallux valgus) – dlaczego rehabilitacja przed i po operacji jest kluczowa?

Hallux valgus (paluch koślawy), potocznie nazywany haluksem, to deformacja polegająca na odchyleniu palucha oraz przemieszczeniu I kości śródstopia.
To nie tylko problem estetyczny, ale przede wszystkim funkcjonalny i bolesny, mogący utrudniać chodzenie i pogarszać jakość życia.

Czym jest hallux valgus?

Paluch koślawy to deformacja pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego, polegająca na:

• bocznym odchyleniu palucha,
• przyśrodkowym przesunięciu I kości śródstopia,
• pogorszeniu mechaniki całej stopy.

Jakie są przyczyny haluksów?

• Predyspozycje genetyczne
• Koślawość kolan i nieprawidłowa biomechanika kończyny dolnej
• Noszenie wąskiego obuwia na obcasie
• Płaskostopie poprzeczne
• Osłabienie mięśni krótkich stopy
• Nadmierna pronacja

Genetyka ma znaczenie

• Dziedziczność haluksów u kobiet sięga 63%, a u mężczyzn 39% (Menz et al., 2012 – Arthritis Care & Research).
• Haluksy często występują rodzinnie – obserwuje się je w kilku pokoleniach.
• Dzieci rodziców z haluksami są w grupie podwyższonego ryzyka.

Koślawość kolan zwiększa ryzyko haluksów

• Koślawość zmienia biomechanikę chodu i rozkład obciążeń w kończynie dolnej.
• Prowadzi do nadmiernej pronacji stopy i przeciążeń w obrębie przodostopia.
• Badanie z 2024 roku opublikowane w Journal of Orthopaedic Surgery and Research potwierdza związek między koślawością kolan a haluksami.
• W badaniu Menz et al. (2012) zauważono, że osoby z koślawością kolan częściej mają bóle stóp i deformacje palucha.

Rehabilitacja przedoperacyjna – inwestycja w szybszy powrót do sprawności

• poprawę zakresu ruchu w stawie śródstopno-paliczkowym,
• wzmocnienie mięśni krótkich stopy i łydek,
• naukę wzorców chodu i odciążenia przodostopia,
• zmniejszenie bólu i stanu zapalnego.

W kontekście koślawości kolan, bardzo istotne jest włączenie ćwiczeń wzmacniających mięśnie biodra, w tym zwłaszcza mięśnia pośladkowego średniego, który odgrywa kluczową rolę w rotacji zewnętrznej kolana.
Dzięki tym ćwiczeniom możliwe jest zmniejszenie koślawości kolan, co przekłada się na poprawę mechaniki chodu i obniżenie ryzyka rozwoju haluksów.

Dodatkowo, wzmacnianie mięśni podudzia, a zwłaszcza mięśnia piszczelowego przedniego, ma korzystny wpływ na podniesienie krawędzi przyśrodkowej stopy i zapobiega rozwoju deformacji palucha.

W jednym z badań systematycznych przeprowadzonych przez JOSPT (Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy) w 2022 roku wykazano, że pacjenci, którzy uczestniczyli w programie rehabilitacji przedoperacyjnej,
osiągali lepsze wyniki po operacji totalnej artroplastyki kolana, w tym mniejsze dolegliwości bólowe oraz szybszy powrót do pełnej funkcji stawu.
Choć to badanie dotyczyło kolana, wyniki mogą mieć analogiczne zastosowanie w kontekście operacji haluksów, biorąc pod uwagę wpływ zmniejszonego bólu i większego zakresu ruchu na proces gojenia po operacji haluksów (JOSPT, 2022).

Przygotowanie do operacji

Zanim wybierzesz się na operację, zaopatrz się w but odciążający przodostopie (but gejszy), który pomoże przemieszczać się bez strachu o nadmierne obciążenie operowanego miejsca.
Kule łokciowe – najczęściej wymagane tylko przez pierwsze kilka dni, ale warto mieć je przygotowane.

Rehabilitacja po operacji halluksa

To kluczowy etap leczenia – bez fizjoterapii ryzyko nawrotu lub ograniczenia funkcji stopy jest bardzo wysokie.

• przywrócenie pełnego zakresu ruchu w stawie,
• odbudowa siły i równowagi mięśniowej,
• reedukacja chodu,
• zapobieganie zrostom, przykurczom i ograniczeniom funkcjonalnym.

Etapy:

• 0–2 tygodnie: Więcej odpoczynku i oszczędzania operowanej nogi. Kluczowe jest skoncentrowanie się na terapii przeciwobrzękowej i przeciwzapalnej (układaj nogę, np. na poduszkach tak aby stopa była wyżej niż kolano a kolano wyżej niż biodro). W tym okresie pacjent powinien starać się jak najmniej obciążać stopę, ograniczając aktywność fizyczną – więcej leżenia.
• 2–6 tygodni: wzmacnianie, poprawa zakresu ruchu, trening propriocepcji.
• 6–12 tygodni: trening funkcjonalny, chodzenie boso, ćwiczenia dynamiczne.

Badania:

Badania dotyczące rehabilitacji pooperacyjnej haluksów wskazują, że odpowiednia terapia przeciwzapalna i przeciwobrzękowa w pierwszych dniach po operacji ma kluczowe znaczenie dla zmniejszenia ryzyka komplikacji.
W pierwszym etapie (0–2 tygodnie) pacjenci powinni oszczędzać nogę i koncentrować się na kontroli obrzęków, a po 2–3 tygodniach rozpocząć bardziej intensywną rehabilitację, obejmującą ćwiczenia poprawiające zakres ruchu oraz wzmacniające mięśnie.

Przykładem badania, które analizuje rehabilitację po operacjach stopy, jest badanie Menz et al. (2010), które wykazało, że pacjenci, którzy odbyli kompleksową rehabilitację pooperacyjną, znacznie szybciej wracali do normalnej aktywności.
W badaniu tym uwzględniono ćwiczenia izometryczne i ćwiczenia wzmacniające mięśnie.

Co się stanie, jeśli nie ma rehabilitacji?

• ograniczenie ruchomości palucha,
• przykurcze,
• nawrót deformacji,
• pogorszenie chodu i kompensacje w stawie skokowym, kolanie i biodrze,
• przewlekły ból i ryzyko ponownej operacji.

Podsumowanie

Hallux valgus to złożony problem biomechaniczny, na który wpływ mają m.in. genetyka, biomechanika kończyny dolnej i wady postawy, jak koślawość kolan.
Rehabilitacja przedoperacyjna i pooperacyjna nie są dodatkiem – to konieczne etapy leczenia, bez których nie ma pełnego powrotu do sprawności.
Wczesne wdrożenie terapii manualnej, ćwiczeń zakresu ruchu i treningu siły to najlepszy sposób na uniknięcie powikłań.

Ćwiczenia wzmacniające mięśnie biodra, a zwłaszcza mięsień pośladkowego średniego, mają wpływ na rotację zewnętrzną kolana, co może zmniejszyć koślawość kolan i poprawić ustawienie stopy.
Wzmacnianie mięśni podudzia i mięśnia piszczelowego przedniego ma korzystny wpływ na podniesienie krawędzi przyśrodkowej stopy i zmniejszenie ryzyka powstawania haluksów.

Bibliografia

• Menz HB et al. Hallux valgus and related foot pain in older people: a population-based study. Arthritis Care Res (Hoboken). 2012. PubMed
• Deng Y et al. Causal relationship between knee osteoarthritis and hallux valgus: a Mendelian randomization study. J Orthop Surg Res. 2024. Źródło
• JOSPT. Prehabilitation Improves Knee Functioning Before and Within the First Year After Total Knee Arthroplasty: A Systematic Review With Meta-analysis. 2022. PubMed